Pierwszy raport Państwowej Komisji ds. Pedofilii

Od początku działalności Państwowa Komisja ds. Pedofilii odebrała 246 telefonów i 514 maili ze zgłoszeniami. Odbyło się 38 wysłuchań w siedzibie komisji, prowadzonych jest 349 spraw. Komisja przeanalizowała 669 tomów akt i wysłała 5,5 tys. pism.

W poniedziałek Państwowa Komisja ds. Pedofilii opublikowała swój pierwszy raport. Informuje w nim o przestępstwach, własnych badaniach i rekomendacjach.

Od 24 listopada 2020 r. do 30 czerwca 2021 r. komisja prowadziła łącznie 349 spraw – 327 spraw zgłoszonych oraz 22 podjęte z własnej inicjatywy. Z tego 137 zgłosiła prokuraturze (w tym 36 dotyczyło niezawiadomienia o podejrzeniu popełnienia przestępstwa wykorzystywania seksualnego dziecka poniżej 15. roku życia), 250 spraw było monitorowanych przez komisję (np. sprawy wcześniej umorzone lub z odmową wszczęcia śledztwa), a 53 sprawy uległy przedawnieniu.

Spośród zgłoszonych spraw 188 dotyczyło wykorzystania seksualnego dziewczynek, a 173 – chłopców. W chwili popełnienia czynu zabronionego najmłodsza z osób poszkodowanych miała zaledwie rok, a najstarsza 16 lat. W 22 przypadkach poszkodowani to osoby w wieku do 3 lat. W 71 zgłoszonych do komisji sprawach poszkodowani to osoby w wieku od 3 do 10 lat. Pozostali poszkodowani to osoby w wieku od 11 do 15 lat.

Wśród sprawców przeważają mężczyźni – 275 mężczyzn i 17 kobiet. W 23,3 proc. sprawcami byli rodzice, w 12,3 proc. – osoby spokrewnione, a w 64,4 proc. była to osoba obca. Najwięcej zgłoszeń dotyczących niespokrewnionych sprawców dotyczyło osób duchownych (100 spraw).

Analiza komisji wskazuje, że około jednej czwartej spraw jest związanych z kryzysem w rodzinie wynikającym z konfliktu okołorozwodowego. W tej grupy spraw w blisko 99 proc. przypadków osobami zgłaszającymi są matki oskarżające ojców swoich dzieci o stosowanie przemocy seksualnej.

W sprawach, w których osoba duchowna została wskazana jako sprawca wykorzystywania seksualnego dziecka poniżej 15. roku życia (30 proc. zgłoszeń), komisja przekazała do prokuratury 55 zgłoszeń, w tym 36 dotyczących niezawiadomienia właściwego organu o podejrzeniu popełnienia przestępstwa z art. 240 par. 1 k.k.

„Dodatkowo Państwowa Komisja zawiadomiła prokuraturę w czterech sprawach, w tym dwóch podjętych przez Komisję z urzędu – czytamy w raporcie. – Dwa zawiadomienia dotyczyły osoby duchownej, która po wyroku skazującym za przestępstwo seksualne popełnione na szkodę małoletniego nadal prowadziła rekolekcje i celebrowała nabożeństwa z udziałem dzieci, pomimo orzeczonego przez sąd środka karnego w postaci dożywotniego zakazu wykonywania zawodu nauczyciela oraz zakazu wykonywania działalności związanej z wychowywaniem, edukacją oraz opieką nad małoletnimi. Kolejne dwa zawiadomienia skierowane przez Państwową Komisję do prokuratury dotyczyły ukrywania przez zwierzchników czynów seksualnych księży wobec dzieci”.

Komisja stoi na stanowisku, że po wprowadzonym w 2017 r. obowiązku zgłaszania organom ścigania wiedzy o przypadkach wykorzystywania seksualnego dzieci, przełożeni kościelni powinni niezwłocznie zgłosić wszystkie znane im dotychczas (nie zgłoszone uprzednio) przypadki.

Około 12 proc. spraw zgłoszonych do komisji dotyczy czynów popełnionych w internecie.

Komisja podsumowuje w raporcie spotkania z przedstawicielami Kościoła katolickiego (ks. Tadeuszem Isakowiczem-Zaleskim, Ewą Kusz, o. Adamem Żakiem SJ, ks. Andrzejem Kobylińskim z Centrum Ochrony Dziecka oraz Martą Titaniec i ks. Grzegorzem Strzelczykiem z Fundacji św. Józefa).

Odbyło się również spotkanie z przedstawicielami zrzeszającej świeckich katolików Inicjatywy „Zranieni w Kościele”. Jak przyznają autorzy raportu, zaprezentowane przez komisję rekomendacje, które mają służyć lepszej ochronie pokrzywdzonych oraz pomoc im w trudnej sytuacji, bazują na doświadczeniach członków inicjatywy.

Jak czytamy w raporcie, „Państwowa Komisja podjęła kroki dążące do pełniejszego poznania sposobu reagowania władz kościelnych w stosunku do osób duchownych oskarżonych o czyny o pedofilskim charakterze. Działając w oparciu o decyzję Stolicy Apostolskiej o zniesieniu tzw. tajemnicy papieskiej w sprawach dotyczących nadużyć seksualnych, Państwowa Komisja podjęła decyzję o skierowaniu pisemnych wystąpień do wszystkich sądów biskupich na terenie Polski. Zwrócono się w nich o udzielenie informacji, czy w okresie od 1 stycznia 2000 r. do końca lutego 2021 r. prowadzone były postępowania sądowo-kanoniczne wobec osób duchownych wskazywanych jako sprawcy wykorzystywania seksualnego małoletnich poniżej 15 lat. Podobne pismo skierowane zostało następnie do wszystkich polskich biskupów ordynariuszy w zakresie prowadzonych przez nich bądź przez wyznaczonych delegatów postępowań karno-administracyjnych”.

23 czerwca br. komisja zwróciła się o przekazanie wybranych danych do Kongregacji Nauki Wiary. Zależało jej na poznaniu liczby spraw prowadzonych przez kongregację w latach 2002–2020 wobec polskich duchownych w związku z przestępstwem wykorzystania seksualnego osób, które nie ukończyły 15. roku życia. Kolejne pytania dotyczyły liczby spraw zakończonych wyrokiem oraz szczegółów co do rodzaju przestępstw i zastosowanych kar, zwłaszcza liczby osób wydalonych ze stanu duchownego.

Komisja jest także  zainteresowana statystykami odnoszącymi się do poszczególnych polskich diecezji i zgromadzeń zakonnych oraz liczbą ukaranych hierarchów. Zwróciła się o przekazanie informacji o obecnie prowadzonych postępowaniach.

Badania

Badanie zjawiska wykorzystania seksualnego małoletniego w Polsce w latach 2017–2020 komisja przeprowadziła na podstawie analizy 345 przypadków z 245 postępowań sądowych.

Spośród pokrzywdzonych największą grupę stanowiły dzieci w wieku od 13. do 15. roku życia – 49 proc. Następnie 41 proc. to dzieci w wieku od 7 do 12 lat, 8 proc. to dzieci w wieku od 4 do 6 lat, 1 proc. stanowiły dzieci do 3. roku życia. W 93 proc. przypadków wykorzystanie seksualnie dotyczyło dziewczynek. 39 proc. dzieci pochodziło z małych miast, 31 proc. z terenów wiejskich, pozostałe 30 proc. z miast powyżej 50 tys. mieszkańców. W większości (78 proc.) dzieci nie ujawniały cech niepełnosprawności intelektualnej.

W 130 przypadkach (62 proc.) dziecko wykorzystane seksualnie miało jedno lub dwoje rodzeństwa. W 209 przypadkach możliwa była ocena sytuacji finansowej rodziny dziecka pokrzywdzonego, z czego w 150 (44 proc.) sytuację socjoekonomiczną można ocenić jako przeciętną.

Wyniki badań wskazują̨, że najczęściej dziecko samo ujawniło informacje o czynie (121 przypadków – 54 proc.). W pozostałych przypadkach zazwyczaj objawy molestowania zauważał rodzic. Najrzadziej fakt wykorzystania seksualnego ujawniał rówieśnik, znajomy, pracownik socjalny czy opiekun prawny.

Aż w 87 proc. spraw pokrzywdzonego na etapie postępowania przygotowawczego nie reprezentował pełnomocnik. Zaledwie w 38 przypadkach dziecko miało pełnomocnika. Na 218 dzieci, aż 170 nie miało zapewnionej opieki psychologicznej na etapie postępowania przygotowawczego. Wśród najczęstszych konsekwencji psychicznych wykorzystania seksualnego u dzieci są: lęk, poczucie winy, depresja, a także zachowania autoagresywne czy próby samobójcze.

Badaniu poddano również sprawców, spośród których 98 proc. to mężczyźni, średnio w wieku 34 lat. Najwięcej z nich zamieszkiwało małe miejscowości. 63 proc. nie było w związkach formalnych, a prawie połowa sprawców posiada własne dzieci. Tylko 1 proc. sprawców miał wyższe wykształcenie, największą grupę (35 proc.) stanowiły osoby z wykształceniem zasadniczym zawodowym.

W raporcie zaprezentowano wykres ilustrujący pełnione przez sprawców funkcje społeczne – jeden procent sprawców to np. osoby związane z oświatą i wychowaniem, kolejny jeden procent stanowią duchowni, jeden procent sprawców to przedstawiciele różnych dziedzin sportu. Mniej niż jeden procent dotyczy osób ze świata kultury i sztuki.

„Wśród skazanych sprawców dwóch było księżmi, dwie osoby związane były z obszarami sportu. Większość skazanych za przestępstwo wykorzystania seksualnego sprawców nie pełniła żadnej z przedstawionych na wykresie funkcji społecznej. Z literatury przedmiotu wiadomo, że sprawców wysokofunkcjonujących jest więcej. Podejrzewa się, że sprawcy posiadający wysoki status ekonomiczny z reguły pozostają bezkarni, a przestępstwa, których się dopuszczają, nie zostają wykryte lub zgłoszone odpowiednim organom. Może wynikać to zarówno z możliwości skorzystania z płatnej pomocy prawnej, jak również korzystania z płatnych usług związanych z wykorzystaniem dzieci (np. darknet czy prostytucja dziecięca w innych krajach)” – podano w raporcie.

U większości sprawców (64 proc.) nie wykazano zaburzeń preferencji seksualnych pod postacią pedofilii. Wystąpiły one u 8 proc. sprawców (29 osób). Większość to osoby traktujące dziecko jako zastępstwo dojrzałego partnera.

W 35,36 proc. miejscem popełnienia czynu był internet. W przypadku kontaktów bezpośrednich najczęściej wykorzystanie seksualne odbywało się w miejscu zamieszkania sprawcy.

W analizowanych sprawach jedynie w 32 przypadkach sądy zawyrokowały o zadośćuczynienie, a w 24 o nawiązkę. Nie odnotowano przypadków zasądzenia odszkodowania w analizowanych sprawach. W 83 proc. przypadków sąd nie zawyrokował o żaden środek kompensacyjny. Jedynie w przypadku 20 dzieci zasądzono zadośćuczynienie, co stanowi około 8 proc. wszystkich przypadków. Wysokość zadośćuczynienia pozostawała w przedziale od 200 zł (2 dzieci – za składanie propozycji obcowania płciowego i wysyłanie zdjęć swoich nagich genitaliów) do 80 tys. zł (1 dziecko ‒ za wielokrotne obcowanie płciowe, doprowadzenie pokrzywdzonego dziecka do poddania się innym czynnościom seksualnym i odurzanie go alkoholem). Natomiast dla nawiązek przedział ten wynosił od 500 zł (15 dzieci) do 20 tys. zł (2 dzieci).

Najczęściej orzekanym środkiem karnym wobec sprawców był zakaz kontaktowania się z określonymi osobami, co stanowi 42 proc. spośród wszystkich orzeczonych środków karnych. Ani razu nie orzeczono pozbawienia praw publicznych. Zakaz wykonywania określonego zawodu i zajmowania danego stanowiska orzeczono w sumie w 11 proc. wyroków analizowanych sprawach karnych. Wśród orzeczonych obowiązków poddanie się terapii uzależnień występowało jedynie w 12 sprawach (3,5 proc.). W żadnej z badanych spraw ani razu nie orzeczono wobec sprawcy obowiązku opuszczenia lokalu zajmowanego wspólnie z pokrzywdzonym.

Kara pozbawienia wolności za zgwałcenie dziecka poniżej 15. roku życia orzekana przez sąd (art. 197 par. 3 pkt 2 k.k.) wahała się̨ od 3 do 10 lat, choć zakres ustawowy wynosi 3 – 12 lat. Kara pozbawienia wolności za obcowanie płciowe z dzieckiem poniżej 15. roku życia (art. 200 par. 1 k.k.) orzekana przez sąd wahała się od 2 lat do 10 lat, więc w żadnym przypadku nie były orzekane kary pomiędzy 10 a 12 lat.

Rekomendacje

Komisja zaproponowała rekomendacje. Pierwsze dotyczą zmian systemowych ‒ zwiększenia ochrony praw małoletnich pokrzywdzonych przemocą seksualną poprzez wprowadzenie zaproponowanych przez komisję zmian w prawie karnym, nowelizacji ustawy o komisji, aby doprecyzować procedury postępowania wyjaśniającego, zwiększyć podmiotowość poszkodowanego oraz usystematyzować pojęcia.

Druga grupa to rekomendacje dotyczące zmian proceduralnych ‒ stosowanie art. 240 k.k. także w odniesieniu do czynów, których znamiona zostały wypełnione przed 13 lipca 2017 r. i nadal trwają od dnia 13 lipca 2017 r., nadanie priorytetowego charakteru sprawom karnym dotyczącym przemocy seksualnej wobec dzieci, wprowadzenie instytucji adwokata dziecka dla małoletniego pokrzywdzonego, niezwłoczne wystąpienie prokuratora z wnioskiem o ustanowienie kuratora procesowego dla małoletniego pokrzywdzonego, rozpoznanie przez sąd opiekuńczy w ciągu trzech dni wniosku prokuratora o ustanowienie kuratora procesowego dla małoletniego pokrzywdzonego.

Zaleca się przestrzeganie zasady jednorazowości przesłuchania dziecka pokrzywdzonego przestępstwem wykorzystania seksualnego oraz obligatoryjnej opinii biegłego dotyczącej możliwości wykonania powtórnych czynności z udziałem małoletniego a także, by każdy sąd rejonowy dysponował aktualną listą adwokatów i radców prawnych posiadających odpowiednie kompetencje psychospołeczne i wykazujących się szczególną znajomością spraw dotyczących dziecka.

Sprawy dotyczące przemocy seksualnej wobec dzieci powinny być zdaniem komisji prowadzone tylko przez odpowiednio przeszkolonych sędziów, sędzia i biegły psycholog uczestniczący w przesłuchaniu małoletniego pokrzywdzonego powinni być innej płci niż sprawca. Rekomenduje się wprowadzenie informacji skierowanych do małoletnich pokrzywdzonych i małoletnich świadków przygotowujących ich do uczestnictwa w postępowaniu sądowym (z wykorzystaniem istniejących już materiałów opracowanych przez organizacje pozarządowe), wprowadzenie do pouczeń dla pokrzywdzonego zapisu o prawie do reprezentowania go w postępowaniu karnym – na prawach oskarżyciela posiłkowego, po uprzednim wyrażeniu zgody na piśmie – przez komisję. Wśród rekomendacji znalazły się także obligatoryjne opiniowanie seksuologiczne i psychiatryczne sprawców wykorzystania seksualnego dzieci oraz orzekanie terapii uzależnień u sprawców uzależnionych.

Trzecia grupa – rekomendacje dotyczące działań profilaktycznych – obejmuje objęcie obszarów wiejskich i małych miast działaniami podnoszącymi społeczną wiedzę na temat wykorzystywania seksualnego dzieci, przeciwdziałanie wykorzystaniu seksualnemu dziecka w miejscach, w których to ryzyko jest zwiększone, a także włączenie potencjalnych sprawców przestępstw seksualnych do kategorii adresatów działań profilaktycznych.

Czwarta grupa to rekomendacje dotyczące jakości specjalistycznej opieki: ujednolicenie standardów dotyczących kosztów uzyskania specjalizacji w zakresie seksuologii, stworzenie oraz sfinansowanie szybkiej ścieżki interwencyjnej zapewniającej priorytetowy dostęp do opieki psychologicznej dla dzieci, co do których wystąpiło podejrzenie wykorzystania seksualnego, uzupełnienie podstawy programowej Ministerstwa Edukacji i Nauki o tematykę profilaktyki wykorzystania seksualnego.

Piąta, ostatnia grupa to rekomendacje dotyczące oddziaływań w stosunku do sprawców: wprowadzenie oddziaływań terapeutycznych do opieki postpenitencjarnej dla opuszczających zakłady karne osób uprzednio skazanych za przestępstwa przeciwko wolności seksualnej i obyczajności wobec małoletniego poniżej lat 15.

Raport można pobrać na stronie komisji.

KAI, MF

Przeczytaj także: „Dla czystego wszystko jest czyste”. Dominikańskie historie prawdziwe