Brak podejścia uwzględniającego perspektywę płci powoduje pominięcie lub niedoszacowanie tych problemów, które dotykają teraz szczególnie kobiet i dziewczynek.
Tekst jest częścią ekspertyzy „Społeczne uzupełnienie tarczy antykryzysowej”. Pełny tekst ekspertyzy można pobrać tutaj.
Pandemia nie jest zjawiskiem neutralnym ze względu na płeć. Kobiet pandemia i jej skutki dotykają szczególnie. Jak wskazuje ONZ w swoim raporcie „The impact of COVID-19 on women”, to właśnie ta grupa jest szczególnie narażona na utratę pracy i popadnięcie w ubóstwo.
Jednocześnie ponad 70 proc. osób pracujących w ochronie zdrowia to kobiety, a wiele zawodów uznawanych obecnie za kluczowe to zawody sfeminizowane[1]. Ponadto w związku z zamknięciem placówek opiekuńczych i edukacyjnych to na kobiety spada duża część opieki nad dziećmi i osobami zależnymi. Szczególnie trudna jest sytuacja opiekunek dzieci i dorosłych osób z niepełnosprawnością wymagających intensywnego wsparcia.
Konieczność przyjęcia „perspektywy płci” w planowaniu i wdrażaniu polityk publicznych jest podobna jak w przypadku niepełnosprawności. Brak intersekcjonalnego podejścia, uwzględniającego perspektywę płci, powoduje pominięcie lub niedoszacowanie tych problemów, które dotykają szczególnie kobiet i dziewczynek. Wśród nich podkreślić należy przede wszystkim wzrost przemocy domowej związany z sytuacją zamknięcia, połączony z brakiem aktywnych działań państwa mających na celu przeciwdziałanie temu zjawisku, a także ograniczenie praw w dziedzinie seksualności i rozrodczości.
Potrzeba działań w zakresie przeciwdziałania przemocy domowej i ochrony osób jej doświadczających
Wprowadzone w ramach walki z epidemią koronawirusa nadzwyczajne obostrzenia sprawiły, że tysiące kobiet i dzieci doświadczających przemocy zostały zamknięte w domach ze sprawcami przemocy. Przymusowa izolacja społeczna połączona ze stresem, niepewnością dotyczącą przyszłości, a często także pogorszeniem sytuacji ekonomicznej prowadzi do eskalacji przemocy w wielu domach.
Centrum Praw Kobiet wskazuje także na problem pojawienia się przemocy w domach, w których do tej pory ona nie występowała[2]. O niespotykanej do tej pory skali problemu informuje także zajmująca się bezpiecznym dzieciństwem Fundacja Dajemy Dzieciom Siłę. Alarmuje ona, że liczba zgłoszonych spraw i koniecznych interwencji zgłoszonych w prowadzonym przez Fundację Telefonie Zaufania wzrosła w marcu dwukrotnie w stosunku do poprzednich miesięcy i była najwyższa od 11 lat. Fundacja wystosowała do rządu apel z rekomendacjami, w którym wskazuje na konieczność podjęcia pilnych działań w zakresie ochrony dzieci przed przemocą i ochrony ich zdrowia psychicznego[3].
Podobne obawy, poparte doświadczeniami i danymi z innych krajów, wyraził także Rzecznik Praw Obywatelskich w liście do Minister Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej wskazując, że „niezwykle trudne okoliczności, w jakich się obecnie znajdujemy, nie mogą powodować, że osoby zagrożone przemocą domową zostaną pozostawione bez niezbędnego wsparcia”[4]. Na problem zwraca uwagę zarówno ONZ[5], jak i WHO[6], umieszczając go na liście „spraw pilnych” w czasie pandemii.
Wprowadzone w ramach walki z epidemią koronawirusa nadzwyczajne obostrzenia sprawiły, że tysiące kobiet i dzieci doświadczających przemocy zostały zamknięte w domach ze sprawcami
Jak wskazują statystyki dotyczące procedury Niebieskiej Karty[7], aż 74 proc. ofiar przemocy to kobiety (pozostałe 26 proc. to osoby małoletnie – 14 proc. i mężczyźni – 12 proc.). Centrum Praw Kobiet szacuje, że w Polsce w związku z przemocą w rodzinie życie traci rocznie od ok. 400 do 500 kobiet. Organizacje pozarządowe zajmujące się wsparciem kobiet doświadczających przemocy od lat wskazują na problem niewystarczającego systemu ochrony ofiar. Okoliczności pandemii spotęgowały tę trudną sytuację – zarówno poprzez przymus izolacji, jak i ograniczenie dostępnego wcześniej wsparcia. Jednocześnie, mimo wezwań Rzecznika Praw Obywatelskich i organizacji społecznych, żadna z przyjętych przez rząd tarcz antykryzysowych nie odnosi się do tego zagadnienia.
Organizacje zajmujące się wspieraniem kobiet doświadczających przemocy apelują o rozpoznanie przez rządzących problemu i jego skali, zaproponowanie rozwiązań w kolejnych odsłonach tarczy antykryzysowej, w tym zwłaszcza o wprowadzenie w trybie pilnym następujących rozwiązań[8]:
- zaktualizowanie spisu placówek udzielających pomocy kobietom doświadczającym przemocy i ich dzieciom oraz uzupełnienie go o zakres i formy oferowanej w dobie pandemii pomocy (zadanie MRPiPS);
- wprowadzenie rozwiązań pozwalających na opłacenie noclegów w hotelu kobietom, które musiały uciec z domu ze względu na przemoc oraz bezpośrednie zagrożenie życia i zdrowia;
- przeznaczenie dodatkowych środków na działania organizacji zajmujących się wsparciem kobiet, co umożliwi im dostosowanie świadczonej pomocy i jej zakresu do warunków pandemii.
Długofalowo konieczne jest rozpoznanie problemu przemocy domowej jako faktycznie istotnego i wymagającego systemowych rozwiązań, w tym zapewnienie stałego i stabilnego finansowania organizacji działających w tym obszarze i zapewnienie, aby wszystkie rozwiązania wypracowywane były z udziałem kobiet. Konieczne jest także podjęcie działań zapewniających dostępność wsparcia dla kobiet z niepełnosprawnościami.
Ochrona praw z zakresu seksualności i rozrodczości w czasie pandemii
Dostęp do opieki związanej z seksualnością, ciążą, porodem i połogiem – podobnie jak dostęp do opieki zdrowotnej w ogóle – jest w okresie pandemii szczególnie trudny. Zwracają na to uwagę zarówno WHO[9], jak i ONZ[10], nawołując jednocześnie państwa do podjęcia działań mających na celu ochronę praw z tym związanych, w szczególności zapewnienie dostępu do legalnej antykoncepcji i możliwości korzystania z pełni praw w czasie ciąży, porodu i połogu.
Jak wskazują badania organizacji społecznych zajmujących się tą tematyką w Polsce, także w warunkach normalnego funkcjonowania państwa realizacja tych praw jest utrudniona i ograniczona, a konsekwencje takiego stanu rzeczy ponoszą głównie kobiety. Sytuacja pandemii znacznie pogłębia te naruszenia.
Szczególnej troski w okresie pandemii wymagają prawa kobiet związane z ciążą, porodem i połogiem
Fundacja Rodzić po Ludzku zwraca uwagę na szereg problemów, na które napotykają kobiety w ciąży[11], w tym: zniesienie możliwości porodów rodzinnych, utrudniony dostęp do zajęć w szkołach rodzenia (zajęcia takie są w ograniczonym wymiarze prowadzone online, jest jednak problem z ich finansowaniem), restrykcyjne zasady w zakresie wizyt, a w skrajnych przypadkach konieczność pozostawienia noworodków samych w szpitalu bez możliwości odwiedzin[12]. Wszystkie te ograniczenia wpływają na wzrost poziomu stresu, a w konsekwencji mogą także narażać zdrowie matki i dziecka.
Osobną grupą problemów są te związane z trudnościami w dostępie do – dopuszczalnej prawem – antykoncepcji. Stan epidemii znacznie utrudnia kontakt z ginekologami, tym samym utrudniony jest dostęp do recept. Rozwiązaniem są e-recepty, jednakże żeby zapewnić ich pełną dostępność, potrzebny jest szeroki dostęp do informacji o takiej możliwości i faktyczny dostęp do zdalnej porady ginekologicznej.
Sprzeciw części środowisk kobiecych wywołało także głosowanie w Sejmie nad projektem ustawy „Zatrzymać aborcję”. Choć projekt został odesłany do komisji – co część ekspertów uważa w praktyce za skazanie na parlamentarny niebyt – niepokój wzbudził sam fakt prowadzenia prac parlamentarnych nad tą ustawą w czasie pandemii, kiedy możliwości wyrażenia obywatelskiego sprzeciwu są znaczenie ograniczone.
W związku z opisanymi problemami konieczne jest podjęcie w tym zakresie następujących działań:
- zapewnienie, aby prawa kobiet dotyczące seksualności i rozrodczości, w tym także prawa kobiet z niepełnosprawnościami, były przestrzegane także w czasach pandemii, a stosowane ograniczenia były faktycznie konieczne z powodów bezpieczeństwa;
- prowadzenie działań mających na celu wsparcie psychologiczne kobiet w ciąży i w okresie okołoporodowym, zarówno w zakresie bezpośredniej pomocy psychologicznej, jak i zapobiegania wystąpieniu zaburzeń psychicznych.
Przedstawiona powyżej lista problemów i rekomendacji nie wyczerpuje tematu zróżnicowanego wpływu pandemii na sytuację kobiet i mężczyzn. Istnieje uzasadniona obawa, że nadchodzący kryzys gospodarczy uderzy w większej mierze w kobiety. W związku z tym istnieje potrzeba stałego monitoringu wpływu pandemii na sytuację kobiet, gromadzenia danych w podziale na płeć, a w razie konieczności – wypracowania rozwiązań mających na celu niwelowanie zidentyfikowanych problemów.
Partnerami tej ekspertyzy są: Kolegium Gospodarki i Administracji Publicznej Uniwersytetu Ekonomicznego w Krakowie, Open Eyes Economy Summit, Komitet Dialogu Społecznego Krajowej Izby Gospodarczej i Laboratorium „Więzi”.
[1]UN WOMEN, The impact of COVID-19 on women https://www.unwomen.org/-/media/headquarters/attachments/sections/library/publications/2020/policy-brief-the-impact-of-covid-19-on-women-en.pdf?la=en&vs=1406 (dostęp:18.04.2020).
[2] Dane ze strony Centrum Praw Kobiet https://cpk.org.pl/petycje/przyjdz-z-pomoca-podpisz-petycje/ (dostęp 18.04.2020).
[3] Fundacja Dajemy Dzieciom Siłę, „Ochrona praw dzieci w czasie epidemii. Rekomendacje FDDS dla polskiego rządu”, https://fdds.pl/ochrona-praw-dzieci-w-czasie-epidemii-rekomendacje-fdds-dla-polskiego-rzadu/ (dostęp 30.04.2020).
[4] List Rzecznika Praw Obywatelskich do Minister Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej https://www.rpo.gov.pl/pl/content/osoby-doswiadczajace-przemocy-domowej-znalazly-sie-w-sytuacji-zagrozenia-zycia (dostęp:18.04.2020).
[5] UN chief calls for domestic violence ‘ceasefire’ amid ‘horrifying global surge’ https://news.un.org/en/story/2020/04/1061052 (dostęp:18.04.2020).
[6] WHO: COVID-19 and violence against women https://apps.who.int/iris/bitstream/handle/10665/331699/WHO-SRH-20.04-eng.pdf (dostęp: 18.04.2020).
[7] Sprawozdanie z realizacji procedury Niebieskiej Karty 2019 http://www.statystyka.policja.pl/st/wybrane-statystyki/przemoc-w-rodzinie/137709,Sprawozdania-z-realizacji-procedury-quotNiebieskie-Kartyquot.html (dostęp 18.04.2020).
[8] Petycja Centrum Praw Kobiet https://cpk.org.pl/petycje/przyjdz-z-pomoca-podpisz-petycje/.
[9]WHO, „Coronavirus disease (COVID-19) and Sexual and Reproductive Health” (dostęp: 18.04.2020) https://www.who.int/reproductivehealth/publications/emergencies/COVID-19-SRH/en/ (dostęp: 18.04.2020).
[10] UN WOMEN, The impact of COVID-19 on women https://www.unwomen.org/-/media/headquarters/attachments/sections/library/publications/2020/policy-brief-the-impact-of-covid-19-on-women-en.pdf?la=en&vs=1406.
[11] https://www.rodzicpoludzku.pl/covid.html (dostęp:18.04.2020).
[12] Apel do Ministra Zdrowia w sprawie realizacji prawa dzieci do pobytu razem z rodzicem w szpitalu również w trakcie epidemii SARS-Cov-2, https://www.petycjeonline.com/pozwolcie_rodzicowi_przebywa_z_dzieckiem_w_szpitaluepidemia_koronawirusa.
