Strach przed szacunkiem. Dlaczego prawica boi się wychowania seksualnego?

Czuję narastającą wściekłość na indolencję polityków, która od lat skazuje pokolenia Polaków na piekło przemocy szkolnej. Czuję lęk, gdy czytam stanowisko episkopatu w sprawie edukacji seksualnej.

Będzie to rodzaj wyznania. Wyznania raczej mało spektakularnego, bo też trudno mi porównywać własne traumy do cierpienia osób, które przeżywały w dzieciństwie i wczesnej młodości – w warunkach prześladowania i szkolnej homofobii – realny konflikt tożsamości. Nie wiem też, czy moje własne doświadczenia da się w jakimś sensie uznać za pokoleniowo uniwersalne, na pewnym poziomie pewnie tak, w przeważającej większość – szczerze wątpię.

Urodziłem się w 1988 roku w dużym mieście poprzemysłowym, a z moimi rówieśnikami (i oczywiście nie tylko z nimi) łączy mnie dzisiaj jedno: nigdy, na żadnym z wczesnych etapów publicznej edukacji, nie mieliśmy obowiązkowego wychowania seksualnego. Właściwe znaczenia takich określeń jak „tolerancja”, „różnorodność tożsamości”, „szacunek dla odmienności” poznałem, o ile dobrze pamiętam, w szkole średniej, bardziej prawdopodobne jednak, że stało się to jeszcze później, dopiero w czasie studiów. Od mniej więcej dziesiątego roku życia jestem również „pedałem”, „ciotą”, „cwelem”, „brudasem”, „szmatą”. Od kilku lat zmagam się z ciężką depresją oraz szeregiem objawów wskazujących na syndrom stresu pourazowego. Kilka miesięcy temu skończyłem trzydzieści lat.

Narracja o „promowaniu homoseksualizmu” rykoszetem odbija się na dzieciach takich jak ja piętnaście czy dwadzieścia lat temu: drobniejszych, niechętnych sportom i przemocy, wiecznie zatopionych we własnych myślach

Pewnie zastanawiają się Państwo, jaki związek ma edukacja seksualna, czyli – jak lubi to nazywać polska prawica – przymusowe „seksualizowanie” dzieci, ze szkolnym mobbingiem, zjawiskiem wprawdzie bolesnym, lecz stosunkowo powszechnym i starym jak świat. Co ma dziecięce okrucieństwo do seksu? Otóż ma wszystko, a uświadomiłem to sobie z pełną mocą w trakcie lektury artykułu „Bajki o żelaznym wilku LGBT” Kacpra Szuleckiego w „Kulturze Liberalnej”. Autor – w kontrze do prawicowych narracji o warszawskiej Karcie LGBT+ i wskazówkach WHO odnośnie edukacji seksualnej – przywołuje doświadczenia własne i swoich kilkuletnich synów z norweskiego przedszkola, gdzie pierwsze lekcje dotyczące ludzkiej seksualności prowadzi się już dla grup maluchów (1-3). Mają one rzecz jasna niewiele wspólnego z teoriami głoszonymi przez polityków PiS i polegają nie na „premiowaniu” czy „promowaniu” określonych postaw, orientacji czy modelów rodziny, ale na uwrażliwianiu najmłodszych na różnorodność seksualną. Pokazywaniu – bez nadmiernego wartościowania i wskazywania palcem – że opiekunami i najważniejszymi osobami w życiu dziecka mogą być zarówno mama i tata, dwóch ojców, dwie mamy, ale także starszy brat, starsza siostra, wujek czy ciocia.

Chcemy tego, czy nie, różne modele wychowawczo-opiekuńcze pozostają faktem społecznym, również w konserwatywnej Polsce. Czy naprawdę tylko z tego powodu, że wyznajemy takie, a nie inne wartości, albo prowadzimy taką, a nie inną praktykę polityczną, musimy narażać na dyskryminację tych, którzy nie mają szans na obronę? „Jakiekolwiek oznaki mobbingu, czyli sytuacji, w której większość zasadza się na jedno dziecko lub mniejszość, są w norweskich przedszkolach traktowane śmiertelnie poważnie i natychmiast rozbrajane” – pisze Szulecki, a ja czuję narastającą wściekłość. Wściekłość na indolencję polityków, która od lat skazuje kolejne pokolenia Polaków na piekło przemocy szkolnej. Na wyborcze szczucie, które ponownie obiera sobie za cel najbardziej kruche i bezbronne ludzkie życia.

Nie łudźmy się, wprowadzanie do medialnego mainstreamu – wciąż i wciąż na nowo – narracji o „promowaniu homoseksualizmu” odbija się przede wszystkim na bezpieczeństwie (fizycznym i psychicznym) dzieci i młodzieży LGBT+, czyli już i tak jednej z najbardziej dyskryminowanych mniejszości szkolnych (raport Kampanii Przeciw Homofobii w PDF). Rykoszetem odbija się również na dzieciach takich jak ja piętnaście czy dwadzieścia lat temu: drobniejszych, niechętnych sportom i przemocy, wiecznie zatopionych we własnych myślach, próbujących wyglądać i zachowywać się inaczej niż reszta grupy rówieśniczej.

Ponieważ tolerancja była dla mnie całkowicie pustym słowem – sam nigdy jej nie zaznałem – łatwo uwierzyłem, że rzeczywistością społeczną rządzi tylko i wyłącznie naga siła

Jeśli już nie potrafimy – z niewiadomych dla mnie przyczyn – empatyzować z osobami o odmiennej orientacji seksualnej, może powinniśmy przypomnieć sobie siebie sprzed tych kilkunastu albo kilkudziesięciu lat? Czy na pewno wszystko było wtedy takie różowe, oparte na klarownych wartościach i łatwe do przepracowania? Czy na pewno chcielibyśmy cofnąć się w czasie i przeżyć to jeszcze raz? Czy szkolne doświadczenia ukształtowały grubą skórę, czy wręcz przeciwnie – odpowiadają za obecne lęki, depresje i problemy w pracy?

Jasne, w moim przypadku prześladowania nie wiązały się z faktem, że wychowują mnie dwie kobiety albo że bardziej interesują mnie chłopcy niż dziewczyny. Jednak z jakiegoś powodu moi rówieśnicy – ci sami, którzy nie mieli szans zetknąć się z narracją o równości, tolerancji i szacunku – na określenie tego, co nie pasowało do ich dziecięcych wyobrażeń o normie społecznej, w pierwszej kolejności wybrali rynsztokową homofobię.

Mowa nienawiści – powtarzana przez lata i połączona z realną przemocą fizyczną – przykleja się do człowieka jak rzep, rozbija młode i dopiero kształtujące się Ja, niszczy poczucie własnej wartości. Niektórzy potrafią sobie z tym poradzić sami, inni potrzebują ratunku z zewnątrz. Dla mnie takim ratunkiem była dalsza ucieczka w odróżnienie – słuchanie ekstremalnej muzyki, „ekstremalny” strój, ekstremalne przekonania i zachowania – co z kolei zwrotnie przynosiło jeszcze więcej prześladowań, ale przynajmniej już na własnych zasadach i jakby „za własnym przyzwoleniem”. Ostatecznie ciało, antycypując przemoc, również zaczęło reagować ekstremalnie, przed każdym wyjściem do szkoły zwalając mnie z nóg omdleniami, boleścią i wymiotami, oraz domagać się ekstremalnych reakcji z mojej strony, żeby ten lęk i ból odegnać. Samookoleczanie, nadużywanie alkoholu i ucieczki ze szkoły stały się nie tyle wyborem, co warunkiem koniecznym, żeby w tych niesprzyjających okolicznościach przetrwać i zachować jako taką równowagę.

Mniej więcej w tym samym czasie, kiedy po raz kolejny czekałem w szpitalu na wyniki obdukcji po pobiciu, część moich znajomych z subkultury punkowo-metalowej zaczęła przechodzić spektakularne metamorfozy: golić głowy, przyszywać do plecaków falangi i celtyki, zakładać kurtki harringtonki, które wtedy – w prowincjonalnym mieście – kojarzyły się jednoznacznie ze stylem skinheadów-neonazistów. Niedługo nowym ministrem edukacji miał zostać Roman Giertych, a wielu spośród owych znajomych chodziło na spotkania organizacji, której nazwa wtedy niewiele mi mówiła – Młodzież Wszechpolska. To od nich usłyszałem po raz pierwszy: „Nieważne, co mówi o tobie dresiarnia i patologia w szkole, dla nas istotne jest, że jesteś biały, jesteś Polakiem i że mamy wspólne cele: silna, biała, wolna od moralnego zepsucia Polska”.

Kiedy przyjmowałem sakrament bierzmowania, biskupowi asystował ministrant, który wcześniej – na terenie kościoła – pobił mnie do krwi i zwyzywał

To od nich dostałem też pierwsze płyty neofaszystowskich zespołów rockowych i black metalowych: Honoru, Konkwisty 88, Graveland czy Nokturnal Mortum. A ponieważ tolerancja była dla mnie całkowicie pustym słowem – sam nigdy jej nie zaznałem – łatwo uwierzyłem, że rzeczywistością społeczną rządzi tylko i wyłącznie naga siła. Że odpowiedzią na nienawiść może być tylko jeszcze więcej nienawiści. Że jeśli chcę świata spokojnego i „czystego”, muszę zniszczyć wszelkie przejawy słabości – nie tylko w sobie, ale i na zewnątrz. Świeżo nabyte poczucie mocy upajało, ale też zwyczajnie pozwalało przetrwać, zyskać punkt odniesienia i wreszcie poczuć się częścią jakiejś grupy, w której nie ma i nie może być miejsca na różnorodność. Różnorodność w Polsce nie istnieje. Podobnie jak szacunek.

Spytają Państwo pewnie, czy ktoś w końcu wyciągnął do mnie pomocną dłoń. Tak, otrzymałem ten przywilej. Wiem też, że wielu moich przyjaciół – a historie przemocy szkolnej mieliśmy podobne – nie miało podobnego szczęścia. Ratunek przychodził jednak zawsze punktowo, od konkretnych osób, nigdy nie miał natomiast charakteru systemowego, instytucjonalnego, długotrwałego i nastawionego na fundamentalną zmianę postaw. Od psychologa szkolnego, któremu zwierzyłem się ze swoich problemów, usłyszałem, że jedynym ratunkiem dla takich jak ja jest dyscyplina wojskowa. Od wychowawcy w liceum: że jeszcze zrobi ze mnie „prawdziwego mężczyznę”, jeśli będzie trzeba – nawet siłą. Kiedy przyjmowałem sakrament bierzmowania, biskupowi asystował ministrant, który wcześniej – na terenie kościoła – pobił mnie do krwi i zwyzywał (gdzie był wtedy ksiądz proboszcz?).

Moje zaufanie do instytucji publicznych – od szkoły, przez politykę wychowawczą kształtowaną na poziomie ministerialnym, aż po Kościół katolicki – zostało w tamtych trudnych latach bardzo poważnie nadszarpnięte. Nie dlatego że się obraziłem albo zacząłem snuć marzenia o odwecie i osobistej antysystemowej krucjacie. Nic z tych rzeczy, po prostu miejsce zaufania zajął lęk – fizyczny, uwarunkowany miejscem, kontekstem, sytuacją. Trzewiowy, niepowstrzymany i niepozostawiający złudzeń.

Czy brak edukacji i instytucjonalnej pomocy ukształtował tych, którzy dzisiaj, tłumiąc lęk – podobnie jak ja kiedyś, jako „głupi nastolatek” – najgłośniej krzyczą przeciwko tolerancji?

Ten sam lęk czuję i dzisiaj, kiedy czytam oficjalne stanowisko episkopatu w sprawie edukacji seksualnej. Albo kiedy słyszę z ust biskupów i polityków nienawistne słowa pod adresem mniejszości LGBT+ i oglądam pisowski plakat z parasolką okrywającą „prawdziwą” rodzinę przed falą „tęczowej zarazy”; falą tolerancji, której nie zaznałem jako dziecko, choć bardzo tego chciałem, a która dzisiaj przedstawiana jest jako totalitarna ideologia i moralne wynaturzenie. Warto się również zastanowić, jaki wpływ mają zbliżone afekty i wczesne doświadczenia przemocy na obecną falę nacjonalizmu.

Czy brak edukacji i instytucjonalnej pomocy ukształtował tych, którzy dzisiaj, tłumiąc lęk – podobnie jak ja kiedyś, jako „głupi nastolatek” – najgłośniej krzyczą przeciwko tolerancji? Nie wiem, związek między tymi dwoma zjawiskami – jeśli takowy w ogóle istnieje – jest raczej trudny do udowodnienia i na pewno nie polega na prostej relacji przyczynowo-skutkowej. W moich osobistych doświadczeniach wydaje się jednak ewidentny. W swoich pierwszych wyborach oddałem głos na tych, którzy obiecywali zaprowadzenie porządku – i gdyby pojawiła się wtedy taka możliwość, prawdopodobnie głosowałbym na prawicowych radykałów.

Ważniejsze wydaje mi się dzisiaj inne pytanie: czy gdybyśmy wszyscy przeszli w młodości odpowiedni trening szacunku – dla nienaszego seksu, nienaszych tożsamości, języków, twarzy, kolorów, stylów życia – piekło szkolnego mobbingu byłoby łatwiejsze do uniknięcia? Nie mam wątpliwości, że tak.

Czy wierzę, że coś może się jeszcze zmienić? Zaufanie odeszło niestety jako pierwsze, a bez niego trudno wyjść poza osobiste urazy. Wiary w sensie religijnym też już w moim życiu nie ma. Jest jednak jeszcze coś takiego jak nadzieja – ta podobno umiera jako ostatnia. I to właśnie jej staram się trzymać. Nawet jeśli reszta murszeje pod twardą skorupą lęku.