W wieku 88 lat zmarł Jan Olszewski, były premier, opozycjonista w czasach PRL, założyciel i przewodniczący Ruchu Odbudowy Polski. Występował jako oskarżyciel posiłkowy w procesie zabójców księdza Jerzego Popiełuszki. Był pełnomocnikiem rodziny duchownego.
Jan Olszewski urodził się 20 sierpnia 1930 roku w Warszawie. Podczas drugiej wojny światowej był żołnierzem Szarych Szeregów i uczestniczył powstaniu warszawskim. Po ukończeniu studiów prawniczych pracował w Ministerstwie Sprawiedliwości, później w Zakładzie Nauk Prawnych Polskiej Akademii Nauk.
W latach 1956-57 należał do redakcji „Po prostu”, legendarnego tygodnika młodej inteligencji czasów październikowej odwilży. To w nim, wraz z Walerym Namiotkiewiczem i Jerzym Ambroziewiczem, opublikował tekst „Na spotkanie ludziom z AK” – wzywający do rehabilitacji żołnierzy Armii Krajowej. Władysław Gomułka zamknął „Po prostu” jako pismo rewizjonistyczne, Olszewski został w 1957 roku objęty zakazem pracy w dziennikarstwie.
W latach 1956-62 należał do Klubu Krzywego Koła. W latach 60. był obrońcą w procesach politycznych m.in. Melchiora Wańkowicza, Jacka Kuronia i Karola Modzelewskiego, Janusza Szpotańskiego czy Adama Michnika. W latach 1968–1970, w związku z obroną studentów aresztowanych w czasie manifestacji marcowych w Warszawie, został zawieszony w prawie wykonywania zawodu. Po tym okresie powrócił do pracy jako adwokat.
Działał w opozycji demokratycznej w PRL. W 1976 roku współzakładał Polskie Porozumie Niepodległościowe. Uczestniczył też w zakładaniu Komitetu Obrony Robotników. We wrześniu 1980 roku włączył się w organizowanie niezależnego związku zawodowego w Warszawie. Na spotkaniu przedstawicieli niezależnych związków w Gdańsku 17 września tegoż roku wystąpił, obok Karola Modzelewskiego, z koncepcją, by wszystkie nowo powstałe związki zjednoczyły się w jedną strukturę ogólnopolską. Był jednym z autorów pierwszego statutu „Solidarności”.
Z upoważnienia sekretarza episkopatu Polski arcybiskupa Bronisława Dąbrowskiego prowadził rozmowy z przedstawicielami władzy w sprawie zwolnienia z więzień i obozów internowania osób chorych. Brał udział w procesach przeciwko organizatorom strajków i podziemnym wydawcom. Był obrońcą m.in. Lecha Wałęsy, Zbigniewa Romaszewskiego, Zbigniewa Bujaka.
W latach 1984 i 1985 występował (z upoważnienia prymasa Józefa Glempa) jako oskarżyciel posiłkowy w procesie zabójców księdza Jerzego Popiełuszki. Był też pełnomocnikiem rodziny duchownego. W mowie oskarżycielskiej, transmitowanej wówczas przez radio, przedstawił swoją wersję wydarzeń, twierdząc, że morderstwo miało być polityczną prowokacją, której celem było rozpętanie w kraju zamieszek.
Uczestniczył w rozmowach księdza Alojzego Orszulika z generałami Czesławem Kiszczakiem i Zbigniewem Pudyszem w Ministerstwie Spraw Wewnętrznych, gdzie dyskutowano na temat „potrzeby ratowania kraju”. Podejmował działania w celu wyjaśnienia okoliczności zabójstw dokonanych w 1989 roku na księżach Stefanie Niedzielaku, Stanisławie Suchowolcu i Sylwestrze Zychu.
W związku z planowanymi rozmowami Okrągłego Stołu współtworzył Komitet Obywatelski przy Przewodniczącym NSZZ „Solidarność”. Od 1990 roku należał do Porozumienia Centrum. Uczestniczył w przygotowaniu programu wyborczego Lecha Wałęsy.
Na wniosek prezydenta Wałęsy Sejm powołał go w grudniu 1991 roku na stanowisko prezesa Rady Ministrów. Pierwszą wizytę zagraniczną jako premier złożył w lutym 1992 roku w Watykanie. Rząd Olszewskiego został rozwiązany m.in. z powodu działań ministra spraw wewnętrznych Antoniego Macierewicza w ramach wykonywania tzw. lustracyjnej uchwały Sejmu i sporządzeniem tzw. listy Macierewicza.
W 1992 roku wystąpił z Porozumienia Centrum. Założył Ruch dla Rzeczypospolitej. Gdy przestał być posłem, brał udział w różnych inicjatywach integrujących pozaparlamentarne ugrupowania prawicowe.
W 1995 roku założył jeszcze partię pod nazwą Ruch Odbudowy Polski, która w kolejnym roku w sondażach uzyskiwała nawet kilkanaście procent poparcia. Pozycja nowego ugrupowania zaczęła słabnąć w związku z powstaniem Akcji Wyborczej Solidarność, do której przystąpiła znacząca większość pozasejmowych partii.
Był doradcą prezydentów Lecha Wałęsy i Lecha Kaczyńskiego. W latach 1989–1991 i 2005–2006 zasiadał w Trybunale Stanu. Jest kawalerem Orderu Orła Białego.
Od 1982 do 1989 publikował w „Przeglądzie Katolickim”, w 1989 rozpoczął współpracę z „Tygodnikiem Solidarność”. W 1989 został członkiem Niezależnego Komitetu Historycznego Badania Zbrodni Katyńskiej, a w 1990 był współzałożycielem i fundatorem Polskiej Fundacji Katyńskiej.
Byłego premiera żegnają politycy różnych opcji. „Odszedł Jan Olszewski. Adwokat – obrońca Opozycji w czasach PRL. Premier pierwszego prawdziwie niekomunistycznego polskiego rządu. Z pewnością można Go nazwać Premierem Wolnej, Niepodległej i Suwerennej Rzeczypospolitej. Do ostatniego tchnienia służył Polsce. Cześć Jego Pamięci!” – napisał na Twitterze prezydent Andrzej Duda.
„Smutna wiadomość nadeszła z Warszawy: premier Jan Olszewski nie żyje. Odważny obrońca w procesach politycznych, uczestnik Solidarności, dobry człowiek. Niech spoczywa w pokoju” – napisał przewodniczący Rady Europejskiej Donald Tusk.
KAI, JH
