„W oparciu o doświadczenia pojednania francusko-niemieckiego i polsko-niemieckiego chcielibyśmy zapoczątkować sprawiedliwy i prawdziwy dialog ukraińsko-rosyjski. Mamy nadzieję doprowadzić do pojednania pamięci” – czytamy w oświadczeniu intelektualistów z Rosji i Ukrainy.
W 1932 roku Fritz Kern, mediewista z Bonn, skontaktował się z francuskim katolickim intelektualistą Jeanem de Pange, aby zaproponować mu pracą nad wspólnym francusko-niemieckim podręcznikiem o pojednaniu. Książka miała być przeznaczona przede wszystkim do studiów uniwersyteckich. Niestety dojście Hitlera do władzy przerwało pracę nad tym projektem. Podręcznik został wydrukowany dopiero po zakończeniu II wojny światowej. Jednak dialog grupy niemieckich i francuskich historyków – rozpoczęty jeszcze w czasie rozkwitu w Niemczech nacjonalizmu – był jednym z ważnych elementów długiego procesu pojednania między dwoma narodami.
To historyczne doświadczenie Europejczyków stało się impulsem dla podjęcia dialogu pomiędzy Ukraińcami a Rosjanami. Pomimo faktu, że sytuacja w Ukrainie wciąż pozostaje napięta i na terenach Dombasu ciągle trwa wojna wywołana i podtrzymywana przez Rosję, grupa ukraińskich i rosyjskich historyków zebrała się w Paryżu na zaproszenie kolegów z Zachodniej Europy, aby spotkać się i porozmawiać o przeszłości.
Wszystko wskazuje na to, że nie jest to najlepszy moment do prowadzenia dialogu zmierzającego do pojednania. Wielu z komentatorów twierdzi, że najpierw należałoby poczekać na zakończenie działań wojennych, aby dopiero następnie przystąpić do prowadzenia dialogu. Przykład pojednania niemiecko-francuskiego pokazuje jednak, że można zaczynać dużo wcześniej. Sądzę, że jesteśmy zobowiązani do tego, by nie czekać na koniec wojny. Gdy my czekamy, inne siły cały czas dążą do tego, aby konflikt był stale podtrzymywany.
Umieszczony poniżej tekst deklaracji wypracowany przez grupę ukraińsko-rosyjskich historyków jest kolejnym z kroków dialogu pomiędzy bratnimi narodami. Trzy rosyjskie słowa – rozejm, pojednanie i pokój (перемирие, примирение, мир) – posiadają ten sam źródłosłów: jest nim „pokój”. I choć nie jesteśmy w stanie wpłynąć na szybkie zawarcie rozejmu pomiędzy oboma państwami, możemy stale pracować nad pojednaniem obu narodów. Jestem przekonany, że nie można tego obowiązku odkładać na później.
Tekst deklaracji ukazał się wczoraj w języku francuskim (Ouest France i Libération) oraz dziś w rosyjskim i ukraińskim (Radio Svoboda i Grani.ru). Poniżej: polski przekład.
Dialog o przeszłości, aby zatrzymać wojnę
Zasada solidarności pobudza nas do zwrócenia się w stronę dialogu jako sprzeciwu wobec nieufności, strachu i przemocy. Uczestnicy dialogu z Rosji, Ukrainy, Francji oraz innych państw europejskich spotkali się w dniach 23-26 maja 2018 roku w paryskim Collège des Bernardins, aby rozpocząć dialog o przyszłym wzajemnym porozumieniu i budowaniu stabilnych relacji dobrosąsiedzkich Ukrainy i Rosji, pragnąc położyć kres wojnie pomiędzy tymi dwoma państwami.
Zdając sobie sprawę z odpowiedzialności przed naszymi narodami oraz narodami Europy, w oparciu o europejskie doświadczenie powojennego pojednania, pragniemy wyznaczyć podstawowe zasady i wartości, na których nasz dialog jest budowany: strony są równorzędnymi i równouprawnionymi partnerami, szanującymi suwerenność państwową, zasadę nienaruszalności granic w Europie, pierwszeństwo prawa, wolność sumienia oraz godność każdego człowieka.
Warunkiem koniecznym osiągnięcia pokoju jest zaprzestanie wojny oraz przywrócenie suwerenności Ukrainy na całym jej terenie
Uważamy, że okupację i dalszą nielegalną aneksję Krymu przez Rosję oraz inicjację konfliktu zbrojnego w Donbasie należy uznać za złamanie międzynarodowych dwustronnych umów i naruszenie integralności terytorialnej Ukrainy. Warunkiem koniecznym osiągnięcia pokoju jest zaprzestanie wojny oraz przywrócenie suwerenności Ukrainy na całym jej terenie.
Rozumiemy, że dla osiągnięcia trwałego pokoju potrzebne jest nie tylko rozstrzygnięcie obecnego konfliktu, ale też przeprowadzenie otwartego dialogu na temat spornych kwestii historycznych, które często stają się przedmiotem dywagacji i propagandy. Uważamy również, iż konieczne jest odejście od mitologii ekskluzywizmu oraz przyjęcie prawdziwego i zrównoważonego poglądu na historię. Pomoże to wyzwolić narodową tożsamość z błędnego koła nieustannej przemocy intelektualnej i fizycznej.
Proponujemy wypracowanie nowego podejścia do badań faktów historycznych, aby zaproponować najbardziej obiektywne i prawdziwe z naukowego punktu widzenia przedstawienie zdarzeń, pozostawiając przy tym możliwość różnych interpretacji wewnątrz narracji narodowych. Podstawą owego procesu są dla nas prace filozofów historii, którzy proponowali metodologię zestawienia odmiennych stanowisk, uważając ją za podstawę budowania historycznych narracji akceptowalnych dla wszystkich stron.
Tego rodzaju nielinearna historia, skupiająca się na kluczowych momentach i ważnych dla tożsamości narodowej postaciach, umożliwia zdemitologizowanie ekskluzywistycznego podejścia do narodowej narracji historycznej oraz zrekonstruowanie tożsamości narodowej otwartej i pewnej siebie, opierające się o krytyczne spojrzenie również na własną historię. Podejście to pozostawia więcej miejsca na ludzki wymiar przeszłości, stanowi też pewnego rodzaju mozaikę, która pozwala na szerszy ogląd obrazu historycznego i dodawanie do niego w przyszłości nowych elementów wraz z postępami badań.
Mamy nadzieję doprowadzić do pojednania pamięci, odnalezienia prawdziwej tożsamości każdego z narodów, ich punktów wspólnych i różnic, aby „odnaleźć w przeszłości wspólnotę interesów, która niesie ze sobą możliwość przyszłego rozwoju”
W badaniach historycznych chcemy przede wszystkim zaproponować nową periodyzację kształtowania się narodowej tożsamości Ukraińców i Rosjan:
1) od połowy X wieku do połowy XV wieku;
2) od połowy XV wieku do końca XVII wieku;
3) od początku XVIII do 1921 roku;
4) od 1922 roku do 1991 roku;
5) od 1991 roku do 2013 roku; oraz
6) od 2014 roku do dnia dzisiejszego.
W oparciu o istniejące już w Europie doświadczenia francusko-niemieckiego i polsko-niemieckiego pojednania chcielibyśmy zapoczątkować sprawiedliwy i prawdziwy dialog ukraińsko-rosyjski. Mamy nadzieję doprowadzić do pojednania pamięci, odnalezienia prawdziwej tożsamości każdego z narodów, ich punktów wspólnych, różnic i dynamiki rozwoju, aby, posługując się słowami jednego z twórców nowej Europy Roberta Schumana, „odnaleźć w przeszłości wspólnotę interesów, która niesie ze sobą możliwość przyszłego rozwoju”.
Rosja: Nikołaj Epple, kulturolog, Moskwa; Irina Karatsuba, historyk, Moskwa; Nikita Petrow, historyk, Moskwa; Olga Sedakowa, poetka, Moskwa; Andrej Zubow, historyk, Moskwa.
Ukraina: Borys Gudziak, historyk, Lwów-Paryż; Georgij Kowalenko, teolog, Kijów; Konstantin Sigow; filozof, Kijów; Oleg Turij, historyk, Lwów; Jewstratij Zoria, teolog, Kijów.
Unia Europejska: Antoine Arjakovsky, historyk, Paryż II; Corinne de France, historyk, Berlin-Paryż; Wojciech Surówka, teolog, Warszawa-Kijów; Cécile Vaissié, historyk, Rennes; Tatiana Viktorova, literaturoznawca, Strasburg.
Tłum. AS
