Rogatywka z lilijką – znów potrzebna

W polityce, mediach, świecie biznesu brakuje dziś ludzi wychowanych w duchu harcerstwa – nie tylko uczciwych, lecz także dzielnych, pogodnych, gotowych do ofiary, kompetentnych i szukających zgody.

22 lutego to dla mnie ważna data. Tego dnia obchodzimy Dzień Myśli Braterskiej. Harcerski dzień wspólnoty i refleksji nad wspólnotą.

Polskie harcerstwo wyrosło z brytyjskiego i światowego skautingu. Powstawało w czasie przełomu – kończyła się epoka rozbiorów, trwała pierwsza wojna światowa, świtała nadzieją niepodległości. Dlatego harcerstwo wchłonęło idee i kadry takich organizacji jak „Sokół”, „Zarzewie”, POW i „Strzelec”, a do tego rozwijało się w klimacie polskiego katolicyzmu splątanego ściśle z ideami patriotyzmu i pracy u podstaw. Powstał skauting bardzo skautowy, daleki jednak od kolonialno-imperialnych źródeł brytyjskich, w jakimś stopniu oryginalny, z krzyżem harcerskim, rogatywką na głowie, z lilijką na rogatywce.

Lilijka to był międzynarodowy symbol igły busoli, kierunku, którego nie wolno gubić. A litery na polskiej lilijce O–N–C były inicjałami hasła filomatów: Ojczyzna, Nauka, Cnota. Hasło Baden-Powella „Bądź gotowy – be prepared” przetłumaczono na biblijne „Czuwaj”.

Ta organizacja, która uformowała się ostatecznie w rodzącej się II Rzeczpospolitej, potem przez dziesięciolecia była dla kraju szkołą ludzi z charakterem, dzielnych i wiernych. Ja sam byłem w „wieku harcerskiej inicjacji” w złym stalinowskim czasie, kiedy dokonywało się celowe niszczenie idei i kadry.  Nowe masowe harcerstwo kontrolowane było przez UB i partię, kierowane przez wytypowanych do roboty z dziećmi zetempowców i zetempówki. Tam wiązało się dzieciakom czerwone chusty. Bez lilijki – symbolu czystości, bez krzyża harcerskiego, symbolu dzielności i wiary. Z organizacją sowieckich pionierów jako wzorem. Z Pietią Morozowem jako wzorem osobowym zamiast Zawiszy Czarnego – a Pietia na swoich rodziców doniósł i w tak stał się bohaterem.

Był potem po pozorach „odwilży politycznej” roku 1956 okres prób powrotu do dawnych odznak, stopni, zasad. Rozwalono to wnet pod pilnym partyjnym nadzorem. Ale krótkie „złapanie oddechu” dało nam przynajmniej tyle, że wiemy, co nam zabrano. I wiemy, jak brak tego dzisiaj. Święty Jan Paweł II przypomniał w przemówieniu w Skoczowie, że „nie minęły czasy wielkiej próby sumienia”. A przecież model harcerskiego wychowania to było budowanie sumienia na najlepszym fundamencie, na takim, który spajał wiarę z dzielnością, braterstwo z nakazem służby, sztukę  wspólnotowego bycia ze szkołą posłuszeństwa, uczył radości i optymizmu.

Społeczeństwo podzieliło się, słyszy się utyskiwania dotyczące „hejtu” internetowego, „mowy nienawiści”. Świat polityki używa w walce o władzę coraz mniej eleganckich metod. Gdy więc dziś myśli się o kryzysie i podziale harcerstwa – trzeba myśleć o tym, że w polityce, w mediach, w świecie biznesu brakuje dziś ludzi wychowanych w duchu harcerstwa, a więc nie tylko uczciwych, ale i dzielnych, pogodnych, gotowych do ofiary, kompetentnych i szukających zgody.

Nic z tego, że harcerzami byli przynajmniej trzej ostatni prezydenci – z  aktualnie urzędującym

Dzień Myśli Braterskiej wymyśliły jeszcze przed pierwszą wojną światową dziewczyny z amerykańskiego skautingu, od nich, w latach dwudziestych, przejęły ideę polskie harcerki, potem cały Związek Harcerstwa Polskiego. Dziś polskie harcerstwo zostało podzielone, zepchnięte na margines, ośmieszone. Młodzież wie, że to „obciach” – być harcerką, być harcerzem. I nic na to nie pomaga fakt, że harcerzami byli ostatnio przynajmniej trzej prezydenci Rzeczypospolitej – z  aktualnie urzędującym.

Podczas wojny i wiele lat po wojnie ci, co byli niechętni polskości, lękający się polskiego czynu i polskiej myśli, dokonywali degradacji harcerstwa metodą zbrodniczych represji.

Potem był czas podziałów, wydzierania sobie schedy, a także wzajemnych oskarżeń, przemilczenia i lekceważenia. To, co zostało z harcerstwa, pokazywane jest jeszcze w mediach przy takich okazjach jak papieskie pielgrzymki, Dni Młodzieży, czy akcje „światełka betlejemskiego”. Jak niedogaszone iskry zarzewia tlą się jeszcze setki zacnych inicjatyw rozsiane po całej Polsce. Dawnej siły nie ma.

Potrzeba nam tej siły. Wszędzie, w gospodarce, na uczelniach i w szkołach, w wojsku, wśród elit kultury, w mediach, w polityce. Nie mieszam się do polityki, tym co wygrali wybory, i tym, co są w opozycji życzę bardzo dobrze – niech uda się im to, co zamierzają dobrego, niech cofną się przed tym, co niemądre i niegodne. Nie mieszam się, ale jak wielu widzę, że jakość ekip po obydwu stronach mogłaby być lepsza. Brak harcerskiego ducha służby.

Ostatni czas, abyśmy spróbowali wykonać testament druha „Orszy”

Pisałem do czterech ośrodków harcerskich w Lublinie, bo rodzinnie z tamtym harcerstwem jestem złączony. Na razie odezwał się tylko ktoś z ZHP. A przecież sprawa pilna, sprawa ważna! Posłałem harcerskie pozdrowienia odradzającemu się środowisko harcerskiemu w Biłgoraju, wszędzie gdzie mogę powtarzam – czas się zebrać, współdziałać. Ostatni czas abyśmy – w harcerską ideę wierzący – spróbowali wykonać testament druha „Orszy”. Stanisław Broniewski, ostatni komendant Szarych Szeregów, zmarł 30 stycznia 2000 roku. Do końca zabiegał o przywrócenie jedności ruchu harcerskiego, o miejsce dla niego w systemie wychowania młodych pokoleń. Może więc jeszcze ci, którzy nie stracili wiary i optymizmu, skrzykną się i spróbują odnowić harcerstwo? Jeszcze są wśród nas ludzie, którzy żyją tradycją harcerską. Są tacy w wielu redakcjach, organizacjach pozarządowych, ruchach katolickich. Jest sieć, ale porwana, jest wspólnota, ale słabnąca. Uwierzmy, że da się radę jeszcze raz powiązać supły, obudzić ducha.

Bo jest pora.

Czas jest sposobny – choćby ze względu na reformę szkolnictwa, na potrzebę dyskusji o tym przemeblowaniu, które dla wielu jest wstrząsem, nadzieją albo zagrożeniem. Wzywam wszystkich, do których myśl braterska dotrze, aby połączyć w jedną strukturę organizacje harcerskie. Ja wiem, że narosły nieufności, były krzywdy, jest teraz strach przed utratą pozycji, czasem etatów. Mimo to trzeba na nowo otworzyć drzwi szkolne harcerzom. Widzę tych, co będą się krzywić – jakie to naiwne, staroświeckie, nie czujące nowoczesności. A ja z uporem powtarzam – źle będzie jeśli nie spróbujemy.

Do nauczycieli trzeba dotrzeć z przesłaniem, że harcerze to bardziej obowiązkowi i posłuszni uczniowie, że ich obecność eliminować będzie ze szkół przemoc i narkotyki. Do lekarzy niech przemówi fakt, że rozwój harcerstwa to mniej dzieci z nadwagą, mniej młodych z depresją i uzależnieniami. Ludziom w mundurach wytłumaczmy, że harcerstwo da ludzi sprawnych, wytrzymałych, zaradnych i lojalnych – młodych tak potrzebnych w sytuacjach wszelkich, nie tylko militarnych zagrożeń. Samorządowcy może zrozumieją, że harcerstwo jest szkołą wolontariatu i patriotyzmu, że wszelkie inicjatywy dla dobra społeczności lokalnych będą mogły liczyć na pomoc harcerek i harcerzy. Leśnikom i ekologom przypomnieć warto, że troska o przyrodę zawarta jest w Przyrzeczeniu Harcerskim, a prawdziwe obozy harcerskie zawsze prześcigały się w ekologicznym biwakowaniu i sprzątały po sobie do ostatniego papierka po cukierku. Biskupów prosić będziemy o więcej świetnych harcerskich kapelanów – ludzie Kościoła wiedzą przecież, ile warte harcerskie wychowanie w trzeźwości i wstrzemięźliwości, harcerskie ideały rycerskości i opiekuńczości. Niech ci wszyscy wiedzą, niech politycy wiedzą też, że harcerstwo nie podniesie się bez ich pomocy. Teraz jest pora!

Niech zuchy działają w podstawówkach – wyżej harcerki i harcerze. Krzyczeć trzeba, że to czas na to. Upominam się o wyobraźnię społeczną, o to, aby uwierzyć, że jeszcze ma siłę przyciągania przygoda, działanie, wspólnota, urok biwaków. Jeszcze można wyprowadzić młodych z przestrzeni pomiędzy ekranami i głośnikami. Jeszcze można ich skłonić do wypuszczenia z rąk  smartfonów i tabletów.

Może nauczą się wytrzymywać bez szlagierów, esemesów i niusów w mediach, może usłyszą głosy ptaków, szum potoków, mowę wichrów w koronach drzew. Może uwierzą, że poza wizgiem i migotem imprez jest jeszcze cisza pod żaglami na jeziorze, jest telegraf deszczu na płótnie namiotu, jest ciemność wokół ogniska, za plecami tych, co się w gawędę zasłuchali.

Jak  dopracować się zjednoczenia? Nie łudźmy się, nie da się tego zrobić na raz – dwa. Trzeba zaplanować trwającą parę lat serię zlotów i jamboree – spotkań i wspólnych działań na wielu poziomach. Zasady skutecznego dialogu są trzy – budować wspólny język rozmowy, mieć gwarancję, że żadne spotkanie nie jest ostatnie, nie obciążać żadnej ze stron winą za chwilowe porażki.

Proszę – jeśli przeczytacie i pomyślicie – podajcie dalej, niech inni przeczytają i pomyślą. Odezwijcie się też do mnie, choćby, aby wytłumaczyć, jaki jestem naiwny. Jak to wszystko przebrzmiałe i niemożliwe.