Podstawy islamu

Słowo islam znaczy po arabsku „poddanie się Bogu”. Aby być muzułmaninem, trzeba wierzyć w podstawowe dogmaty islamu, przekazane ludziom przez Boga za pośrednictwem proroków i wysłanników oraz wykonywać ściśle określone rytualne obowiązki.

Jakie są te podstawowe dogmaty, w które trzeba wierzyć, żeby być muzułmaninem?

Pięć dogmatów wiary

Islam bardzo precyzyjnie odpowiada na to pytanie. Każdy muzułmanin musi wierzyć w:
1) jednego Boga,
2) aniołów,
3) księgi święte – Torę, Ewangelie, Koran,
4) wysłanników i proroków – od Adama po Mahometa,
5) dzień Sądu Ostatecznego – a po nim raj i piekło.

Wiara w jednego Boga

Arabskie słowo Allah znaczy po prostu: Bóg. Według islamu jest to ten sam Bóg, który jest czczony w judaizmie i chrześcijaństwie, tylko nieco inaczej rozumiany. Allah jest jedynym Bogiem, a zaprzeczanie temu jest najcięższym grzechem. Każdy muzułmanin powtarza pięć razy dziennie modlitwę, której istotne słowa stanowią potwierdzenie tej prawdy: „Nie ma bóstwa prócz Allaha”. Człowiek jest winien Bogu całkowite posłuszeństwo, jest jego sługą – a nie, jak w chrześcijaństwie, „dzieckiem Bożym” – i musi wykonywać jego rozkazy. W islamie nie ma miejsca na dyskusję z wyrokami Bożymi czy też jakiekolwiek wadzenie się z Bogiem. To Bóg wyznaczył zasady rządzące światem i należy je spełniać, a nie szukać własnych rozwiązań. Bóg istnieje poza światem, nie ma żadnych określonych cech fizycznych. Inaczej niż mówi się o tym w Biblii, człowiek nie został stworzony „na obraz i podobieństwo Boże”. Atrybuty Boga określają jego piękne imiona – jest ich sto (99 przymiotów i samo słowo „Bóg”).

Aniołowie

Istnienie aniołów jest zapisane w Koranie. Aniołowie zostali stworzeni przez Boga ze światła i są istotami bezcielesnymi. Podobnie jak ludzie są istotami rozumnymi. Istnieją po to, by służyć Bogu. Pełnią różne funkcje w niebie i na ziemi. Strzegą „murów nieba”, by nie dostały się tam jakieś złe istoty – jak szatani czy złe dżinny. Są również strażnikami piekła – potrafią być okrutne. W czasie Dnia Sądu Ostatecznego będą trzymać tron Boży, odczytywać księgi z zapisanymi w nich ludzkimi uczynkami i wykonywać wyroki Boże. Są strażnikami sił przyrody i strzegą porządku na ziemi. Na ziemi aniołowie wspierają ludzi w trudnych sytuacjach i chronią ich – a znajdują się z prawej i lewej strony lub z tyłu danej osoby. Aniołowie przekazują też ludziom Boże posłannictwo – anioł Gabriel przekazał Koran Mahometowi, a Marii (Mariam) objawił, że urodzi syna, który nie będzie poczęty przez człowieka.

Prócz aniołów istnieją jeszcze inne duchowe istoty: dżinny, złe duchy i upadli aniołowie. Dżinny stworzone są z ognia bez dymu. Są rozumnymi istotami, dzielą się na dobre i złe, potrafią przybierać dowolne formy cielesne, umieją bardzo ciężko pracować. Idea dżinnów jest bardzo rozwinięta w muzułmańskiej tradycji ludowej.

Jednym z upadłych aniołów jest Iblis – odpowiednik szatana. Został on wygnany przez Boga z raju za to, że sprzeciwił się Jego woli – nie chciał się pokłonić pierwszemu człowiekowi, Adamowi. Iblis zbuntował się, gdyż uważał człowieka, stworzonego z gliny i krwi, za kogoś gorszego od siebie. Kolejnym złym czynem szatana było nakłonienie do złamania rozkazu Boga przez Ewę i Adama, czyli do zjedzenia owocu z zakazanego drzewa. Wygnany z raju Iblis wodzi ludzi na pokuszenie i stara się ich skłonić do grzechu. Iblis nie jest jedynym szatanem. Jest ich więcej, mieszkają najczęściej w miejscach, które muzułmanie uznają za nieczyste – na śmietnikach, cmentarzach, w łaźniach. W walce z ludźmi posługują się chorobami i zarazami. Przed działaniami szatanów chroni kogut. Na końcu świata szatani zostaną wtrąceni do piekła wraz z grzesznikami.

Święte księgi

To księgi przekazane przez Boga ludziom na drodze objawienia. Koran wymienia jako teksty objawione – a nie natchnione, jak w chrześcijaństwie: Pięcioksiąg, czyli Torę (często uważa się, że pod tą nazwą kryje się cały Stary Testament, z wyjątkiem Psalmów Dawidowych, które są wymienione oddzielnie), Psalmy Dawidowe, Ewangelie i sam Koran. Koran ma miejsce szczególne wśród ksiąg objawionych, gdyż – jak uważają muzułmańscy teologowie – wcześniejsze księgi zawierają błędy i zniekształcenia Boskiego objawienia. W Koranie zaś objawienie ma formę ostateczną. Koran zarzuca żydom i chrześcijanom, że wypaczyli i zniekształcili boskie słowa, a przez to złamali przymierze z Bogiem.

Wysłannicy Boga i prorocy

Od samego początku stworzenia ludzkości Bóg przysyłał ludziom swoich posłańców. Przekazywali oni ludziom zasady wiary w Boga i ostrzegali ich przed popełnianiem grzechów, a przede wszystkim przed największym grzechem, jakim jest wielobóstwo. Posłańcy zjawiali się wśród wszystkich ludów, one jednak w większości odrzuciły słowo Boże. Pierwszym wysłannikiem był Adam, pierwszy człowiek na ziemi. Inni ważni wysłannicy Boga to Noe (Nuh), Lot (Lut), Abraham (Ibrahim), Mojżesz (Musa), Jezus (Isa) i oczywiście sam Mahomet. Działalność Bożych wysłanników odbywała się według podobnego schematu – wysłannik głosi słowo Boże, przez większość jest odrzucany i wyśmiewany. Wtedy Bóg zsyła na grzeszników karę, często w postaci kataklizmu – powodzi, trzęsienia ziemi itp. Z kataklizmu ratują się tylko ci, którzy uwierzyli.

Dzień Sądu Ostatecznego, raj i piekło

Śmierć jest czymś nieuniknionym, ale nie jest końcem ostatecznym. Jest przejściem do innego życia. Śmierć nie jest zła, jest nawet uważana za zjawisko pozytywne – powrót do Boga. Człowiek jest zabierany z ziemi przez anioła śmierci, który oddziela duszę od ciała i zabiera ją do Boga. Jeśli Bóg wybaczy człowiekowi grzechy, dusza wraca do ciała, jeśli nie, wraz z innymi duszami czeka na męki piekielne. Zmartwychwstanie następuje dopiero na końcu istnienia wszechświata. Ludzie zmartwychwstaną, by udać się na Sąd Ostateczny, który jest tak samo nieunikniony jak śmierć i koniec świata. Ludzie zgromadzą się przed tronem Bożym i będą zdawać Bogu, w obecności aniołów i proroków, relację ze swych uczynków. Aniołowie otworzą księgi złych i dobrych uczynków, w których zapisywali wszystkie ludzkie działania. Na ich podstawie Bóg osądzi każdego człowieka. Wszystko to odbędzie się błyskawicznie. Innym kryterium będzie waga, na której zważy się dobroć i sprawiedliwość danego człowieka, a ostatnim probierzem będzie most nad piekłem, cienki jak włos, którym przechodzić się będzie do raju. Grzesznicy spadną z niego prosto w ogień piekielny, a dobrzy ludzi dotrą do bram raju.

Islam uznaje również coś w rodzaju czyśćca – tam znajdą się ludzie, których złe i dobre uczynki się równoważą. Czyściec jest tak położony, by znajdujący się w nim mogli spoglądać z uwielbieniem na raj i z przerażeniem na piekło. W czyśćcu dusze będą przebywały, dopóki nie odpokutują swoich grzechów – wtedy mają szansę dostać się do nieba.

Raj jest nagrodą za dobre uczynki. Przedstawiany jest jako ogród. Są w nim rzeki z najczystszą wodą, a także strumienie mleka, miodu i wina, którego spożywanie na ziemi było zabronione. Ludzie w raju noszą pięknie zdobione szaty, mogą odpoczywać na brokatowych dywanach i wyściełanych poduszkami łożach. Usługują im hurysy (mężczyznom) i piękni młodzieńcy (kobietom).

Piekło to miejsce wiecznej kary dla grzeszników i potępionych na Sądzie Ostatecznym. Cechą charakterystyczną piekła jest wszechobecny i trawiący wszystko ogień i żar. Według niektórych teologów jest siedem schodzących coraz niżej kręgów piekielnych, a w każdym z nich przebywają grzesznicy skazani za inne przewiny – odstępcy od wiary, cudzołożnicy, oszuści, mordercy itp. Z dna piekła wyrasta przerażające drzewo, którego owocami muszą się żywić jego mieszkańcy. Owoce te wyglądają jak głowy szatana. Grzesznicy mają na szyjach ciężkie obroże, przykuci są też łańcuchami i torturowani żelaznymi hakami.

Pięć filarów wiary

Każdy muzułmanin ma do wypełnienia określone obowiązki:

1) wyznanie wiary w jednego Boga (szahada),
2) modlitwę (salat),
3) post (saum),
4) jałmużnę (zakat),
5) pielgrzymkę do Mekki (hadżdż).

Wyznanie wiary w jednego Boga

Szahada to formuła, powtarzana w rozmaitych sytuacjach, będąca potwierdzeniem dwóch dogmatów wiary: „Nie ma innego bóstwa prócz Allaha, a Mahomet jest jego wysłannikiem”. Jej wypowiedzenie jest warunkiem zostania muzułmaninem. Szepcze się ją do ucha nowo narodzonemu dziecku, wypowiada w trakcie codziennych modłów, a także przy różnych czynnościach w ciągu dnia. Szahada jest elementem zdobniczym meczetów, medres, mauzoleów. Wypowiedzenie szahady lub napisanie jej na jakimś przedmiocie świadczy o tym, że to, co się robi, chce się poświęcić Bogu. Muzułmanie, którzy polegli w walce za wiarę, nazywani są od szahady – szahidami. Polegli za wiarę idą po śmierci prosto do raju, nie muszą czekać na Dzień Sądu Ostatecznego.

Modlitwa

Każdy muzułmanin powinien odmawiać modlitwę pięć razy dziennie o wyznaczonych porach dnia, gdyż taka liczba modlitw dziennie została przyjęta na początku misji Mahometa. Muzułmanie wierzą, że doszło do tego w taki sposób: Mahomet został zabrany przez aniołów do nieba i tam spotkał się z Bogiem. Bóg nakazał, by muzułmanie odmawiali modlitwę pięćdziesiąt razy dziennie, ale Mahometowi udało się wynegocjować z Bogiem zmniejszenie liczby modlitw do pięciu. Koran mówi tylko o trzech modlitwach i jest prawdopodobne, że liczba modlitw została zmieniona w wyniku zatargu Mahometa ze społecznością żydowską, która nie uznała Mahometa za proroka. Dla odróżnienia od żydów liczba modlitw została zwiększona z trzech do pięciu dziennie. Modlitwy odmawia się o ściśle wyznaczonych porach: przed wschodem słońca, w południe, po południu, przed zachodem słońca i w nocy. Dokładna godzina zależy od pory roku i położenia geograficznego. Dodatkowo w krajach islamskich o porach modlitwy przypomina azan, czyli wołanie muezzina z wieży minaretu.

Modlitwę można odmawiać wszędzie, nie trzeba w tym celu koniecznie iść do domu modlitwy czy meczetu. Miejsce modlitwy powinno być uprzątnięte, muzułmanin modli się bez butów. Do modlitwy, w czasie której bije pokłony, używa maty czy też modlitewnego dywanika. Nie wolno odmawiać modlitwy w miejscach nieczystych, takich jak cmentarz, rzeźnia, śmietnik czy łaźnia.

Modlitwa powinna być odmawiana w stanie rytualnej czystości, który osiąga się wyniku ablucji. Jeśli nie zrobiło się nic, co naruszyłoby ten stan, przed modlitwą nie trzeba dokonywać ablucji. Stan czystości naruszają: sen, utrata przytomności, dotknięcie osoby odmiennej płci, z wyjątkiem własnej żony czy męża, załatwianie potrzeb fizjologicznych lub dotykanie intymnych części ciała. W meczetach lub przed meczetami są specjalne miejsca i urządzenia do ablucji – dawniej były to fontanny czy studnie, teraz są to najczęściej łazienki. Ablucji dokonuje się w ściśle określony sposób: najpierw wypowiada się intencję obmycia się, następnie wypowiada się basmalę, czyli formułę modlitewną: „W imię Boga miłosiernego i litościwego”, potem kolejno następuje umycie rąk i zębów, płukanie ust, wciąganie wody do nosa z prawej ręki i wydmuchiwanie jej do lewej, obmycie i otarcie twarzy od włosów do brody i od ucha do ucha, przetarcie wodą głowy i uszu z zewnątrz i wewnątrz, umycie stóp do kostek i palców u nóg, a potem wytarcie. Kiedy nie ma dostępu do wody, można myć się piaskiem lub drobnymi kamykami.

Odmawianie modlitw też odbywa się w dokładnie określony sposób. Muzułmanin musi być zwrócony twarzą w stronę Mekki. Modlitwę poprzedza wypowiedzenie intencji – bez niej modlitwa jest nieważna. Potem wypowiada się właściwą formułę modlitewną. Modlitwa składa się z określonej liczby rytualnych pokłonów. Każda z pięciu obowiązkowych codziennych modlitw ma nieco inny układ. Z różnych okazji odmawia się ponadto modlitwy specjalne. Podstawowe modlitwy specjalne to: modlitwa piątkowa, modlitwa dwóch świąt – Święta Zakończenia Postu i Święta Ofiar, modlitwy nocne w czasie ramadanu, modlitwy podróżne, pogrzebowe, o deszcz, modlitwy w chwili niebezpieczeństwa, zaćmienia słońca i księżyca.

Dla muzułmanów szczególne znaczenie ma modlitwa piątkowa, odmawiana w piątek w południe podczas wspólnych, uroczystych modłów całej gminy. Piątek jest dla muzułmanów najważniejszym dniem tygodnia i jest to dzień wolny od pracy.

Post

Post jest jednym z obowiązków każdego dorosłego muzułmanina. Post odbywa się w ramadanie, dziewiątym miesiącu kalendarza arabskiego. Post stanowi dla muzułmanów symbol oczyszczenia religijnego, dzięki niemu człowiek oczyszcza się z grzechów i występków. Jest w islamie okresem intensywnej religijności: w meczetach są kazania, specjalne pouczenia dla wiernych, wiele mówi się o zasadach wiary. Jest też okresem wzmożonego życia społecznego – odbywają się wspólne modły, wspólne biesiady po zachodzie słońca. Więcej informacji o poście w rozdz. Święta muzułmańskie.

Jałmużna

Zasady obowiązkowej jałmużny są zapisane w Koranie i dodatkowo regulowane przez prawo muzułmańskie. Koran stwierdza, że ludzie biedni i prości mają prawo do części majątku bogatszych. Z drugiej strony istnieje nakaz dzielenia się nadmiarem posiadanych dóbr. Ten podatek jest płacony raz do roku przez każdego muzułmanina i wynosi 2,5 procent dochodów ponad tak zwane minimum, czyli obowiązuje dopiero po osiągnięciu pewnego pułapu zamożności. Płaci się go gotówką lub w naturze i jest przeznaczony na biednych, sieroty, wdowy i wszystkich ludzi potrzebujących wsparcia.

Pielgrzymka do Mekki (hadżdż)

To obowiązek, który każdy muzułmanin powinien wypełnić przynajmniej raz w życiu. Obowiązkową pielgrzymkę odbywa się w określonym czasie – w ciągu ostatnich dziesięciu dni miesiąca zu al-hidżdża. Dokładne warunki, jakie musi spełnić muzułmanin podczas pielgrzymki do Mekki, określają przepisy prawa muzułmańskiego. Na przykład: w pielgrzymkę nie powinny udawać się kobiety, które nie mają prawnego opiekuna. Pierwszym obrządkiem pielgrzymki po wejściu do Mekki jest siedmiokrotne okrążenie Al-Kaby i dotknięcie lub pocałowanie Czarnego Kamienia. Potem następuje bieg (który jest faktycznie szybkim marszem) między dwoma pagórkami, kończący się wypiciem wody ze świętego źródła Zamzam. Bieg ten odbywa się na pamiątkę poszukiwania przez Hagar wody na pustyni. Kulminacyjnym punktem pielgrzymki jest Święto Ofiar, w trakcie którego składa się ofiarę z barana, wielbłąda lub krowy dla upamiętnienia ofiary Abrahama. Osoby, które nie są w stanie osobiście odbyć pielgrzymki, mogą wysłać inną osobę w zastępstwie. Rocznie do Mekki pielgrzymuje około trzech milionów wiernych. Osoba, która odbyła pielgrzymkę, jest w swojej społeczności szczególnie szanowana i otrzymuje tytuł hadżdżi.

Tekst pochodzi z wydanego w Bibliotece „Więzi” leksykonu „Nie bój się islamu” (2005)