Kwartalnik

Wydawać by się mogło, że stosunek lewicy i prawicy do Kościoła (i nawzajem) to sprawa wyjaśniona i ustalona raz na zawsze: prawica powinna być sprzymierzona z Kościołem, lewica winna się od niego dystansować. Teksty zamieszczane w tym numerze „Więzi” pokazują jednak, że tezy te nie są już tak oczywiste. W świecie nowożytnej polityki od lat następował proces pragmatyzacji. Zacierały się tradycyjnie rozumiane pojęcia lewicy i prawicy. Od jakiegoś czasu pojawiają się jednak, również w Polsce, nowe zjawiska ¬– najpierw w świecie idei, a z czasem także w działaniach politycznych. Zwolennicy nowej lewicy i nowej prawicy szukają swego miejsca w XXI-wiecznej globalnej polis. Ich inicjatywy wymagają zatem głębszego namysłu, również pod kątem stosunku do religii i Kościoła.

Dlaczego księża odchodzą? W ostatnich miesiącach w polskim Kościele zastanawialiśmy się nad tym kilkakrotnie, zmuszeni decyzjami kilku znanych duchownych. Choć wiele już na ten temat dyskutowano, nie powiedziano wszystkiego. Przekonaliśmy się mocno o tym, przygotowując ten numer „Więzi” Jest wiele odpowiedzi na pytanie „dlaczego”. Piszemy o nich obszernie. W sumie jednak odejście księdza w pełni wyjaśnić się nie da – pozostaje ono tajemnicą. Podobnie jak tajemnicą jest również trwanie w powołaniu. Dlaczego księża zostają? Takim przewrotnym pytaniem uzupełniamy więc refleksję o odchodzeniu.

Judasza szukamy zazwyczaj w innych, a nie w sobie – tak jest wygodniej i bezpieczniej. Oburzając się na tych, którzy zdradzili, sami dajemy sobie prawo do własnych małych zdrad – albo inaczej je nazywamy, albo usprawiedliwiamy okolicznościami. Chociaż w Kościele nie brakuje chrześcijan niegodnych i zdrajców, do każdego z nas należy zrównoważenie zła, jakie oni czynią, przez nasze szczere świadectwo ¬– mówił Benedykt XVI, podsumowując katechezę o Judaszu. Los apostoła-zdrajcy staje się w tej perspektywie zachętą do wierności ¬– tej wielkiej i tej zwykłej, powszedniej. Judasz kochał, Judasz zdradzał. Jego zdrada jest tajemnicą, a nie problemem. Można próbować ją zrozumieć, nie da się jej rozwikłać. A jaka była jego miłość?

Pojęcie polityki historycznej stało się ostatnio ważnym tematem debaty publicznej. Jest się o co spierać. Historia ma wiele twarzy, a na ocenę przeszłości zawsze rzutuje współczesność, z jej podziałami światopoglądowymi i politycznymi. W tych meandrach historia i zbiorowa pamięć łatwo mogą się rozbić o skały bieżącej polityki. Czy jednak z drugiej strony nie grozi im także mielizna zapomnienia i zobojętnienia? Spór o politykę historyczną jest ważki i z tego powodu, że rzutuje na nasze stosunki z sąsiadami. Czy różne wizje przeszłości uniemożliwią nam budowanie wspólnej przyszłości z innymi narodami? „Historię zostawmy historykom” – mówią jedni; „bez uczciwej oceny przeszłości nie sposób budować wspólnej teraźniejszości” – podkreślają drudzy. Czy nam się to podoba, czy nie, historia nie daje się zamknąć w archiwach i bibliotekach – chociaż jest odległa, pozostaje żywa.

Obserwując codzienność naszego życia publicznego z jego zmiennością moralnych ocen i postaw, zatęskniliśmy w „Więzi” za kimś, kogo można by nazwać „człowiekiem z klasą” – głęboko uczciwym, mądrym, o jasno określonym systemie wartości, który ma odwagę walczyć z samym sobą, a gdy trzeba, to i ze światem. Za kimś, do kogo moglibyśmy się odwoływać w życiu publicznym i prywatnym, w relacjach służbowych i intymnych, nie narażając się przy tym na śmieszność, niezrozumienie czy ironiczne wzruszenie ramion. Tęskniąc za takim „człowiekiem z klasą”, postanowiliśmy poświęcić mu niniejszy numer „Więzi”.

Pytanie „po co małżeństwo” wydaje się jednocześnie i oczywiste, i kłopotliwe. Odpowiedź na nie jest bowiem niby doskonale znana, a jednocześnie coraz trudniej jej udzielać. Nawet wielu chrześcijan w tak nudny sposób mówi o małżeństwie i rodzinie, że sprawiają wrażenie, jakby pogodzili się z tezą, że w sferze erotyki, etyki seksualnej i małżeństwa Kościół definitywnie i nieodwracalnie przegrał już z nowoczesnością. Tymczasem może być inaczej… Czy jednak chrześcijańską wizję małżeństwa można atrakcyjnie przedstawić „normalnie”, „po ludzku”, bez odwoływania się do argumentacji nadprzyrodzonej?

Niebawem odwiedzi Polskę papież-Niemiec. Przyjeżdża tu jako pasterz Kościoła powszechnego i choć nie będzie do Polaków mówił po niemiecku, jego narodowość ma olbrzymie znaczenie, także dla relacji polsko-niemieckich. Dla światowej opinii publicznej liczy się – co w pełni zrozumiałe – przede wszystkim wizyta Benedykta XVI na terenie obozu Auschwitz. Warto dostrzec również inny aspekt papieskiej pielgrzymki – oto papież-Niemiec podąża śladami swego poprzednika z Polski. Winfried Lipscher – jeden z autorów majowej "Więzi" – przekonuje, że bez Polaka na tronie Piotrowym nie mogłoby tam być Niemca. To symbol ważny nie tylko dla naszych dwóch narodów, których relacje – z oczywistych powodów – wciąż budzą emocje. Niemcy są naszym najważniejszym sąsiadem, na dobre i złe. Czy możliwe jest zatem „normalne” sąsiedztwo polsko-niemieckie, wolne od ciężaru przeszłości? Nawet jeśli w pewnych sprawach – dotyczących tak przeszłości, jak i współczesności – się porozumiewamy, wciąż pojawiają się jakieś nowe problemy, jak np. niedawna kontrowersja wokół polskiej propozycji zmiany oficjalnej nazwy obozu Auschwitz. Jednak lata pracy nad pojednaniem naszych narodów – pracy trudnej, o czym w majowej "Więzi" mówią m.in.: Władysław Bartoszewski, Marek A. CIchocki, Jan M. Piskorski, Thomas Urban, Klaus Ziemer – sprawiły, że możemy dziś sobie pozwolić z Niemcami na spory w atmosferze takiej otwartości, jaka nie jest jeszcze możliwa w stosunkach z żadnym innym sąsiadem.

O wielu miastach mówi się, że mają swój czar, mają duszę, zaś Warszawę traktuje się często z niechęcią, a nawet z pogardą. Pisano o Warszawie, że to miasto „pokraczne”, „grubiański pomnik pychy”, że niczym pasożyt wysysa prowincję. Jest to jednak również miasto „odarte ze skóry”, i to nie raz. Postanowiliśmy poszukać piękniejszego oblicza Warszawy, nie pomijając, rzecz jasna, jej wad. Razem z większością naszych autorów (Antonim Liberą, Jerzym Pilchem, Dariuszem Gawinem, Michałem Borowskim, Andrzejem Mencwelem, Martą Zielińską, Kazimierzem Orłosiem, Jarosławem Zielińskim, ks. Michałem Janochą, Maciejem Przybylińskim, Tomaszem Wiścickim) przekonujemy, że Warszawę jednak da się lubić. A może nawet trzeba ją polubić? W licznych warszawskich biografiach – i chwalebnych, i haniebnych – zawarte są losy nas wszystkich, skądkolwiek pochodzimy. Opowieść o Warszawie to opowieść o Polsce, o nas samych… * * * 2 kwietnia mija rok od śmierci Jana Pawła II. Wśród licznych rocznicowych obchodów przypominamy Jego postać od mniej znanej strony – jako mecenasa myślenia, inicjatora otwartych dyskusji z intelektualistami.