Rewolucja 1905 roku to próba generalna odbudowy Polski. Najtrwalszym śladem tego buntu było wykorzystanie ustępstw caratu i wejście polskiego społeczeństwa w ogromną aktywność obywatelską.
Tekst ukazał się w kwartalniku „Więź” lato 2025. W wolnym dostępie można przeczytać jedynie jego fragment. W całości jest otwarty tylko dla prenumeratorów naszego pisma i osób z wykupionym pakietem cyfrowym. Subskrypcję można kupić TUTAJ.
Michał Przeperski Stanisław Ignacy Witkiewicz pisze o początku XX wieku w taki sposób: „Legalnie być Polakiem nie wolno. Lojalnie i legalnie działający Polak jest to Polak, który przyjął prawosławie. Wyrzekł się polskiej mowy, polskiej myśli, polskiej przeszłości, który by przestał być Polakiem, zgodził się z rosyjską treścią i formą rządu”. To jedna strona medalu. Jednocześnie bowiem aktywność gospodarcza Polaków sprawiła, że produkcja przemysłu w Królestwie Polskim, która w 1870 r. wynosiła 64 miliony rubli, 30 lat później przynosiła już 650 milionów. Niebywały skok! Czy zatem rok 1905 to oczywisty moment, żeby się zbuntować?
Tomasz Nałęcz I tak, i nie. Bardzo sprawna policja polityczna, jaką była Ochrana, już dawno zauważyła, że Polacy buntują się co pokolenie. Stąd bardzo brutalne i ostre represje, kiedy pojawiły się protesty w stulecie konstytucji, będące pierwszymi działaniami podejmowanymi przez późniejszą endecję. Wtedy między innymi Roman Dmowski trafił do Cytadeli, dodajmy, że przed Józefem Piłsudskim. Brutalność represji brała się z obawy, że są to pierwsze kroki do powstania.
Jeśliby w grę wchodził czynnik pokoleniowy, to do buntu powinno raczej dojść wcześniej, gdzieś na początku lat 90. XIX wieku. Nie zmienia to jednak faktu, że kolejne roczniki wkraczały w świadome życie. Pierwsza fala buntu to protest robotników, a druga – wystąpienia nastoletniej młodzieży, a zatem roczników, które nie były przygniecione traumą przegranego powstania.
Wykup prenumeratę „Więzi”
i czytaj bez ograniczeń
Pakiet Druk+Cyfra
-
- 4 drukowane numery kwartalnika „Więź”
z bezpłatną dostawą w Polsce - 4 numery „Więzi” w formatach epub, mobi, pdf (do pobrania w trakcie trwania prenumeraty)
- Pełny dostęp online do artykułów kwartalnika i treści portalu Więź.pl na 365 dni (od momentu zakupu)
- 4 drukowane numery kwartalnika „Więź”
Wesprzyj dodatkowo „Więź” – wybierz prenumeratę sponsorską.
Jeśli mieszkasz za granicą Polski, napisz do nas: prenumerata@wiez.pl.
Pakiet cyfrowy
- Pełny dostęp online do artykułów kwartalnika i treści portalu Więź.pl (od momentu zakupu) przez 90 lub 365 dni
- Kwartalnik „Więź” w formatach epub, mobi, pdf przez kwartał lub rok (do pobrania
w trakcie trwania prenumeraty)
Wesprzyj dodatkowo „Więź” – wybierz prenumeratę sponsorską.
Rozmowę prowadził i opracował Michał Przeperski.
Współpraca: Magdalena Baj
Autoryzowany zapis debaty Rewolucja czy powstanie? Rok 1905 i polska nowoczesność, która odbyła się w Muzeum Historii Polski 19 marca 2025 r.
Andrzej Friszke – ur. 1956. Historyk, prof. dr hab., członek korespondent Polskiej Akademii Nauk. Profesor w Instytucie Studiów Politycznych PAN. Od 1982 r. redaktor działu historycznego „Więzi”. W latach 1999–2006 członek Kolegium IPN, 2011–2016 członek Rady Instytutu Pamięci Narodowej. Autor licznych książek, m.in.: Opozycja polityczna w PRL 1945–1980; Oaza na Kopernika. Klub Inteligencji Katolickiej 1956–1989; Anatomia buntu. Kuroń, Modzelewski i komandosi; Polska. Losy państwa i narodu 1939–1989; Rewolucja Solidarności 1980–1981, Między wojną a więzieniem. Młoda inteligencja katolicka 1945–1953, Sprawa jedenastu. W 2022 r. nakładem Wydawnictwa „Więź” ukazał się wywiad rzeka Zawód: historyk, który z Andrzejem Friszke przeprowadzili Jan Olaszek i Tomasz Siewierski.
Tomasz Nałęcz – ur. 1949. Historyk, publicysta i polityk, doktor habilitowany nauk humanistycznych, profesor nadzwyczajny Uniwersytetu Warszawskiego. Poseł na Sejm II i IV kadencji (1993–1997, 2001–2005), wicemarszałek Sejmu IV kadencji, w latach 2010–2015 doradca prezydenta RP. Autor m.in. książek: II Rzeczpospolita – nadzieje i rzeczywistość, Polska Organizacja Wojskowa 1914–1918, Józef Piłsudski w legendzie historycznej, Irredenta polska, Rządy Sejmu 1921–1926, Spór o kształt demokracji i parlamentaryzmu w Polsce w latach 1921–1926, Historia XX wieku, Rewolucja 1905 roku. Próba generalna wskrzeszenia Polski.
Tekst ukazał się w kwartalniku „Więź” lato 2025 w dziale „Historia”.
Przeczytaj także
